Στρατιώτες της Σαλαμίνας

Ο Ραφαέλ Σάντσεθ Μάθας ήταν ένας ελάσσων σημασίας, Ισπανός συγγραφέας, του πρώτου μισού του 20ου αιώνα. Ταυτόχρονα ήταν ένα μείζον στέλεχος, ιδρυτικό μέλος και κυριότερος ιδεολογικός ινστρουκτορας της Ισπανικής Φάλαγγας, ενός εθνικιστικού κόμματος συγγενικού ως προς τις ιδέες με το Φασιστικό Κόμμα του Μουσολίνι, το οποίο εξέφραζε ιδεολογικά την πλευρά των δεξιών στασιαστών κατά την διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου. Θα μπορούσαμε με ασφάλεια να ισχυριστούμε ότι τον εμφύλιο αυτό σπαραγμό, που χαρακτηρίστηκε ως πρόβα generale για τον Δεύτερο Παγκόσμιο, υποδαύλισε με την δράση του και ο ίδιος ο Σάντσεθ Μάθας, τον οποίο το ξέσπασμα του πολέμου τον Ιούλιου του 1936 βρίσκει στην Μαδρίτη που εκείνη την εποχή ελεγχόταν από τις Δημοκρατικές Δυνάμεις. Περνώντας από αρκετές περιπέτειες προσπαθώντας να φτάσει σε εδάφη που ελέγχονται από τις φρανκικές δυνάμεις, καταλήγει τελικά φυλακισμένος στην Καταλανία, όπου και παραμένει ως την δύση του Εμφυλίου πολέμου, όταν τα Δημοκρατικά στρατεύματα, πριν την υποχώρηση τους προς τα Γαλλικά σύνορα, τον επιλέγουν μαζί με άλλους επιφανής κρατούμενος για εκτέλεση.

Η τύχη του χαμογελά κατά τη διάρκεια της ομαδικής εκτέλεσης και καταφέρνει να το σκάσει προς ένα κοντινό δάσος. Τον αναζητούν και ένας ανώνυμος πολιτοφύλακας καταφέρνει να τον εντοπίσει κρυμμένο στο δάσος. Καθώς εκείνος τον σημαδεύει με το όπλο του κοιτώντας τον στα μάτια, από μακριά οι σύντροφοι του ρωτούν αν κατάφερε να τον βρει. Απαντά αρνητικά και φεύγει. Ο Ραφαέλ Σάντσεθ Μάθας γλιτώνει χάρη στην ευσπλαχνία του άγνωστου άντρα και μετά από μερικές μέρες περιπλάνηση στο δάσος διασώζεται από τις προελαύνουσες δυνάμεις των φρανκιστών. Για όλη την υπόλοιπη ζωή του θα θυμάται το βλέμμα του άγνωστου εκείνου πολιτοφύλακα που του χάρισε με ευσπλαχνία την ζωή. Θα μεταφέρει την ιστορία στα παιδιά του και μια μέρα σχεδόν πενήντα χρόνια αργότερα, ο Φερλόσιο Σάντσεθ Μάθας, ο γιός του, θα μεταφέρει την ιστορία σε έναν νεαρό δημοσιογράφο.

Ονομάζεται Χαβιέρ Θέρκας και εκτός από δημοσιογράφος, είναι και επίδοξος συγγραφέας. Η αφήγηση που ακούει, στέκεται η αφορμή για να γράψει το καταπληκτικό Στρατιώτες της Σαλαμίνας, ένα βιβλίο που δύσκολα μπορεί να χωρέσει στα συμβατικά είδη καθώς συνδυάζει autofiction, ιστορική αφήγηση και ρεπορτάζ για να δώσει στον αναγνώστη ένα μετα-αφήγημα τόσο για τον Ισπανικό Εμφύλιο όσο και για την τέχνη της συγγραφής.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρεις διακριτές ενότητες. Στην πρώτη ακολουθούμε την έρευνα του Θέρκας αφότου ακούει την ιστορία του Ραφαέλ Σάντσεθ Μάθας βλέποντας την συγγραφική σπίθα κατά τη γένεση της. Κατά την πρωτογενή έρευνα αναζητά και μιλά με διάφορα πρόσωπα κλειδιά της ιστορίας του Μάθας, όπως οι απόγονοι των ανθρώπων που τον βοήθησαν κατά την περιπλάνηση του στο δάσος μετά την αποτυχημένη εκτέλεση, δίνοντας στον αναγνώστη μέσα από τις μαρτυρίες τους, μια πιο προσωπική ματιά στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά την διάρκεια του εμφυλίου ενώ παράλληλα μας μεταφέρει τις σκέψεις του περί συγγραφής. Χαρακτηριστικό και πάντα ενδιαφέρον, το ερώτημα του αν η φαλαγγίτικη δράση του Μάθας ακυρώνει την όποια αξία μπορεί να έχει ως συγγραφέας.

Στο δεύτερο μέρος μας, διαβάζουμε το ιστορικό αφήγημα, αποτέλεσμα της παραπάνω έρευνας, όπου ο Θέρκας ανασυνθέτει την περιπέτεια του αντι-ήρωα Σάντσεθ Μάθας με δημοσιογραφική ακρίβεια. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος, αν και η αφήγηση του δεύτερου μέρους είναι κάτι παραπάνω από ικανοποιητική, ο συγγραφέας δεν είναι ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα και αρνείται να δημοσιεύσει το βιβλίο του. Αυτό αλλάζει όταν, συνεχίζοντας να εργάζεται παράλληλα ως δημοσιογράφος, γνωρίζει και συνομιλεί με έναν άλλο συγγραφέα, έναν συγγραφέα που δεν θα μάντευα ούτε με 2666 ευκαιρίες την ευχάριστη έκπληξη της συμμετοχής του στην αφήγηση, που του διηγείται την ιστορία του Μιράλλες, ενός κομμουνιστή που κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμησε από την πλευρά των Δημοκρατικών και κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο στην Γαλλική Λεγεώνα των Ξένων. Ο Θέρκας, στο μυαλό του οποίου ο Μιράλλες ταιριάζει με την εικόνα που έχει σχηματίσει για τον πολιτοφύλακα που χάρισε την ζωή στον Σάντσεθ Μάθας, θα τον αναζητήσει επιδιώκοντας να μιλήσει μαζί ώστε να καταφέρει να ολοκληρώσει την ιστορία που μας έδωσε στο Δεύτερο μέρος.

Γνώρισα τον Χαβιέρ Θέρκας με το εξαιρετικό αστυνομικό μυθιστόρημα Terra Alta. Με το πολυβραβευμένο Στρατιώτες της Σαλαμίνας, επιβεβαιώνει την πολύ καλή πρώτη εντύπωση που είχα από τη γραφή του αλλά και τις πολύ θετικές κριτικές που έχουν τα βιβλία του. Ένα σπουδαίο βιβλίο, που αφορά κάθε λαό που έχει ζήσει εμφύλιο.