Οι δακτύλιοι του Κρόνου

Περιήγηση στην ανατολική αγγλία και οι σχέψεις ενός μεγάλου Γερμανού συγγραφέα

Jul 24, 2023
Το ίδιο βράδυ, ατενίζοντας από το πόστο μου στο Σaουθόουλντ τον Γερμανικό Ωκεανό, μου φάνηκε με μιας ότι ο κόσμος στρέφεται προς το σκοτάδι. Όπως παρατηρεί ο Τόμας Μπράουν στην πραγματεία του για την ταφή των τεφροδόχων, στην Αμερική οι κυνηγοί ξυπνούν όταν οι Πέρσες βυθίζονται στον πιο βαθύ ύπνο. Σαν σάρπα απλώνει η νύχτα τον ίσκιο της γύρω από τους ώμους της Γης και, μόλις δύσει ο ήλιος, σχεδόν όλη η πλάση, από τον ένα μεσημβρινό στον επόμενο, γέρνει να πλαγιάσει, έτσι ώστε αν ακολουθώντας την πορεία του δύοντος ηλίου παρατηρούσε κανείς τον πλανήτη μας, συνεχίζει ο Μπράουν, θα τον έβλεπε μονίμως σπαρμένο με αραδιασμένα κορμιά, θερισμένα από το δρεπάνι του Κρόνου - το απέραντο νεκροταφείο μιας σεληνιασμένης ανθρωπότητας.
notion image
Οι Δακτύλιοι που περιβάλλουν τον Κρόνο, η απόκοσμα όμορφη δομή που στεφανώνει και ξεχωρίζει τον έκτο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος από τους υπόλοιπους, αποτελείται, όπως διαβάζουμε στο  βιβλίο που “βαφτίζουν”, τους Δακτύλιους του Κρόνου, του Γερμανού συγγραφέα W. G. Sebald (Μαξ Ζέμπαλντ), “από παγοκρυστάλλους και ενδεχομένως από σωματίδια σκόνης μετεωριτών, τα οποία διαγράφουν κυκλικές τροχιές γύρω από τον πλανήτη, παραλληλα προς τον ισημερινό του” και είναι “θραύσματα κάποιου παλαιότερου δορυφόρου, ο οποίος φαίνεται πως πλησίασε σε τόσο μικρή απόσταση τον Κρόνο, ώστε να καταστραφεί εξαιτίας της παλιρροιακής επίδρασης του πλανήτη”.
Τα δύο παραπάνω αποσπάσματα, που παίζουν και τα δύο με τον Κρόνο, το πρώτο με την μυστικιστική και εσωτερική του υπόσταση, το δεύτερο με την αμιγώς αστρολογική εμπεριέχοντας όμως την αδηφάγα προέλευση των μαγευτικών δακτύλιων του πλανήτη, εσωκλείουν τα θέματα που συναντά κανείς στα έργα του Sebald, την μνήμη, την ταυτότητα, πάνω από όλα την παρακμή και την πτώση. Θέματα που δεν λείπουν και από αυτό τους Δακτύλιους του Κρόνου, το δεύτερο κατά σειρά από τα πεζογραφικά του έργα, βιβλίο που ήταν μεταφέρθηκε στα ελληνικά, όπως και τα άλλα πονήματα του συγγραφέα, από τις εκδόσεις Άγρα και ήταν μέχρι πρόσφατα εξαντλημένο.
Γράφοντας ένα έργο που δύσκολα ταξινομείται σε ένα μόνο είδος, ένα βιβλίο που ακροβατεί μεταξύ ταξιδιωτικών εντυπώσεων, μυθιστοριογραφίας και auto-fiction, ο Sebald μας βάζει να ακολουθήσουμε τον αφηγητή, περσόνα που ταυτίζεται με τον ίδιο, σε ένα οδοιπορικό στην Κομητεία Σάφολκ της ανατολικής Αγγλίας, τον Αύγουστο του 1992. Διασχίζοντας το μονότονο και επίπεδο τοπίο της ανατολικότερης γωνίας της Αγγλικής υπαίθρου, διάσπαρτο από οργιώδης ερεικώνες, εγκαταλειμμένα χωράφια και υποστατικά και βίλες, αραιοκατοικημενος οικισμούς και ξεπεσμένες λουτροπόλεις, μεσαιωνικά ερείπια και τους ερεβώδεις μοναχικούς ορίζοντες της Βόρειας Θάλασσας, του Γερμανικού Ωκεανού που κρύβει την αρχαία Ντόγκερλαντ στα σπλάχνα του, ο αφηγητής διαπιστώνει την παρακμή που έχει επέλθει σε έναν τόπο που έχει αφήσει την ακμή του πίσω στον 19ο αιώνα.
Παράλληλα, και εδώ κρύβεται η αφηγηματική δεινότητα του Sebald, ο αφηγητής πιάνεται από τα χιλιάδες μικρά ερεθίσματα που πετά προς την μεριά του η Αγγλική επαρχία, υφαίνει μια δαιδαλώδη αφήγηση που καταπιάνεται, χωρίς να αποκλίνει θεματικα και χωρίς να βγαίνει από το μοναχικό πεζοπορικό του μονοπάτι, με κάθε λογής ιστορία, αληθινή, αληθοφανή ή φανταστική. Στιγμιότυπα από την ζωή και το θάνατο του πολυμαθή συγγραφέα του 17ου, Τόμας Μπράουν και η μεταθανάτια περιπέτεια του κρανίου του, στιγμές ανατομίας βγαλμένες από έναν διάσημο πίνακα του Ρέμπραντ,  η άνοδος και η πτώση του Σάφολκ ως θέρετρο για τους νεόπλουτους της Αγγλικής αριστοκρατίας, η φυσική ιστορία της Ρέγγας και ο σταδιακός κορεσμός της αλίευσης της, στιγμές από την ζωή του Τζόζεφ Κόνραντ και μια ματιά στο αποικιοκρατικό Βελγικό Κονγκό και την γέννηση της Καρδιάς του Σκότους, ο οίκος του Φιτζέραλντ και η μοναχική ζωή του ελλάσωνα συγγραφέα Έντουαρντ Φιτζέραλντ, ο καταδικασμένος έρωτας του Σατωμπριαν, ένας αγρότης που γίνεται διάσημος κατασκευάζοντας μια μικρογραφία του Ναού της Ιερουσαλήμ, ο μεταξοσκώληκας και η ιστορία της σηροτροφίας· ένας μακρύς κατάλογος από μικρές και μεγάλες ιστορίες, που μπλέκοντας με την περιπλάνηση στο μελαγχολικό τοπίο σχηματίζουν ένα μακρύ κατάλογο από ανέκδοτες ιστορίες από την ιστορία αλλά και τον κόσμο της λογοτεχνίας.
Η γραφή, συχνά περιγραφική, λόγια και ακαδημαϊκή όταν εξερευνεί μέχρι κεραίας κάποια από τα μικρά και μεγάλα θαύματα που κρύβει το βιβλίο, μα συνάμα ονειρική και λυρική όταν χρειάζεται.
Ο βαρύς μολυβένιος ουρανός, ο ερεικώνας, που με το νοσηρό βιολετί κάλυμμα του θόλωνε το βλέμμα, η εκκωφαντική σιωπή που έφτανε στα αυτιά μου σαν τη βοή της θάλασσας μέσα από ένα κοχύλι, οι μύγες που πετούσαν σύννεφο γύρω μου - όλα αυτά με πλημμύριζαν αγωνία και φρίκη. Δεν έχω ιδέα για πόση ώρα περιπλανιόμουν σε αυτή την κατάσταση και πως τελικά κατάφερα να βρω την έξοδο. Θυμάμαι μόνο πως βρέθηκα ξάφνου να στέκομαι κάτω από μια πανύψηλη βελανιδιά στην άκρη του αγροτικού δρόμου και ότι ολόγυρα μου ο ορίζοντας στριφογύριζε λες και είχα μόλις κατέβει από ένα καρουσέλ. Πέρασαν μήνες από τούτο το βίωμ, που ακόμα και σήμερα παραμένει για μένα ακατανόητο, όταν μια νύχτα ονειρεύτηκα πως πλανιόμου και πάλι στον αχανή ερεικώνα του Ντάνιτς και πως βάδιζα ξανά στα ατελείωτα στριφογυριστά μονοπάτια, χωρίς ούτε και αυτή τη φορά να βρίσκω τον δρόμο μου μέσα από τον δαίδαλο που ήμουν πεπεισμένος ότι είχε δημιουργηθεί ειδικά για μένα. Κατάκοπος και ζητώντας να βρω ένα μέρος να ξαποστάσω, έφτασα κατά το σούρουπο σε μια ελαφρώς υπερυψωμένη θέση όπου είχε στηθεί ένα μικρό κινέζικο περίπτερο, ακριβώς όπως στην καρδιά του λαβυρίνθου με του τάξους στο Σαμερλέυτον. Και χαμηλώνοντας το βλέμμα πάνω από την αχανή έκταση, είδα μπροστά μου τον ίδιο αυτό λαβύρινθο, την ξανθή αμμουδερή γη και το αδρό περίγραμμα των πανύψηλων, κατασκότεινων θάμνων, και στη θέα του μου φάνηκε μάλλον απλοϊκος στη σύλληψη εν συγκρίσει με τις ελικοειδείς ατράπους που είχα διασχίσει, μολονότι στο όνειρο μου ήμουν απόλυτα βέβαιος ότι ο λαβύρινθος απεικόνιζε πιστά μια τομή του εγκεφάλου μου. Πέρα από τον λαβύρινθο οι ίσκιοι σύρθηκαν πάνω από τους αχνούς του ερεικώνα και τα άσταρα αναδύθηκαν το ένα μετά το άλλο από τα βάθη του Διαστήματος. Night, the astonishing, the stranger to all that is human, over the mountain-tops mournful and gleaming draws on.
Στα δέκα κεφάλαια του βιβλίου, ο W. G. Sebald καταφέρνει εκτός από την διαβρωμένη από τον χρόνο Αγγλική ύπαιθρο να εξερευνήσει και εκείνη τη διάβρωση που συχνά πλήττει την ίδια την ανθρώπινη “ψυχή”. Με τη συγκλονιστική γραφή του, με τους Δακτύλιους του Κρόνου κατασκευάζει ένα “μεγάλο έργο”, που εν τη γενέσει μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε κλασσικό, και που δικαιώνει τις φωνές που τον κατέτασσαν, πριν από το πρόωρο θάνατο του το 2001, στους κορυφαίους εν ζωή συγγραφείς.