Ο εφευρέτης

Η ιστορία ενός ξεχασμένου οραματιστή του 19ου αιώνα

Dec 11, 2024
Το πρόσωπό του δεν υπάρχει σε κανέναν πίνακα, σε καμιά γκραβούρα, σε κανένα βιβλίο ιστορίας. Κανένας παρών στις ήττες του, ελάχιστοι οι μάρτυρες στις νίκες του. Σε όλα τα αρχεία του αιώνα του, η Γαλλία δεν έχει κρατήσει ούτε μία φωτογραφία του. Η ύπαρξή του δεν ενδιαφέρει ούτε τον ποιητή, ούτε τον βιογράφο, ούτε τον ακαδημαϊκό. Κανείς δεν περιβάλλει με θρύλους τη διακριτικότητά του, ούτε με μεγαλείο την αρρώστια του. Το σπίτι του δεν είναι μουσείο, οι μηχανές του σχεδόν δεν εκτίθενται καν, το λύκειο όπου έκανε τις πρώτες του επιδείξεις δεν φέρει το όνομά του. Σε όλη του τη ζωή, αυτός ο θλιμμένος πολεμιστής ορθώνεται μόνος του απέναντι στον εαυτό του, και παρά τη μοναξιά αυτή που θα μπορούσε να διαθέτει το σθένος και το μέταλλο των αφανών ιδιοφυϊών, το πεπρωμένο του δεν είναι καν αυτό ενός έκπτωτου ήρωα. Δεν τον βλέπουμε ν' ανήκει σ' εκείνη τη φυλή των αθανάτων χωρίς μνήμη, με τα απαγορευμένα ονόματα. Ο Αυγουστίνος Μουσό είναι ένας από τους μεγάλους ξεχασμένους της επιστήμης, όχι επειδή υπήρξε λιγότερο επίμονος στις εξερευνήσεις του ή λιγότερο ιδιοφυής στις ανακαλύψεις του, αλλά επειδή η δημιουργική τρέλα αυτού του ξεροκέφαλου, ψυχρού και αυστηρού σοφού βάλθηκε να κατακτήσει το μόνο βασίλειο που κανένας άνθρωπος δεν μπόρεσε ποτέ να κυριεύσει: τον ήλιο.
notion image
Ο μακρύς 19ος αιώνας συνιστά μια κομβική περίοδο ριζικών μετασχηματισμών, όπου η διττή επανάσταση - η βιομηχανική και η κοινωνική - ανέτρεψε τις παραδοσιακές δομές και επέτρεψε την επικράτηση του αστικού καπιταλιστικού συστήματος και την αστικοποίηση των πληθυσμών γύρω από τα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα. Κινητήρια δύναμη πίσω από την την ανερχόμενη βιομηχανία, η επιστήμη.
Η επιστημονική σκέψη αυτής της περιόδου χαρακτηρίζεται από μια πρωτοφανή δυναμική ανακαλύψεων και καινοτομιών. Η φυσική, η χημεία, η βιολογία και οι θετικές επιστήμες γνωρίζουν μια πρωτόγνωρη άνθηση. Επιστήμονες όπως ο Παστέρ, ο Δαρβίνος, ο Μάξγουελ και ο Μεντελέγεφ επαναπροσδιορίζουν τα όρια της ανθρώπινης γνώσης, προτείνοντας νέα ερμηνευτικά μοντέλα για τον φυσικό και κοινωνικό κόσμο.
Παράλληλα, η τεχνολογική πρόοδος μετασχηματίζει ριζικά τις παραγωγικές διαδικασίες. Ο ατμός, ο ηλεκτρισμός, οι νέες μηχανές και τα επιστημονικά εργαλεία επαναστατικοποιούν την παραγωγή, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για τη συγκρότηση μιας νέας οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας.
It’s a brave new world, run by steam and coal.
Εκείνη την εποχή, οι περισσότεροι άνθρωποι της επιστήμης απέχουν αρκετά από το ακαδημαϊκό πρότυπο που έχει καθιερωθεί χάρη στον 20ο και τον 21ο αιώνα. Τον 19ο αιώνα, οι επιστήμονες είναι περισσότερο χομπίστες που εργάζονται με πάθος στο σκονισμένο τους υπόγειο και από σπόντα γίνονται εφευρέτες και πιονέροι πρωτοπόροι, παρά ερευνητές που ασκούνται με ασκητισμό πάνω σε αφηρημένες έννοιες της φυσικής και τον μαθηματικών.
Ένας τέτοιος πρωτοπόρος εραστής της επιστήμης ήταν και ο, ξεχασμένος για την εποχή μας, Αυγουστίνος Μουσό, ένας Γάλλος καθηγητής μαθηματικών με ταπεινής καταγωγή, πρωτοπόρος οραματιστής που μίλησε και εξερεύνησε τις πιθανές εφαρμογές της ηλεκτρικής ενέργειας έναν αιώνα πριν η περιβαλλοντική κρίση αποτρέψει την ανθρωπότητα να αναζητήσει εναλλακτικές στα ορυκτά καύσιμα. Ένα “χομπίστας” εφευρέτης που στο απόγειο του βίου του παρουσίασε την ηλιακή μηχανή που δημιούργησε, την Οκτάβ, στο κοινό την Παγκόσμιας Έκθεσης του Παρισιού, και έκανε ακόμη και τον αυτοκράτορα της Γαλλίας να γοητευτεί.
Ένας οραματιστής που όμως πέθανε αφανής και που για καιρό η υστεροφημία του ήταν απλές υποσημειώσεις σε ιστορικά βιβλία, καθώς η ηλιακή ενέργεια που πρέσβευε, έχασε την μάχη ενάντια στα εύκολα εξορύξιμα και πιο αποδοτικά ορυκτά καύσιμα, κάνοντας τον ίδιο να βγει από το προσκήνιο.
Enter Miguel Bonnefoy.
Ο Miguel Bonnefoy είναι Γάλλος συγγραφέας με λατινοαμερικάνικες ρίζες, γνωστός και βραβευμένος για τα λογοτεχνικά έργα του που χαρακτηρίζονται από στοιχεία μαγικού ρεαλισμού και ιστορικής μυθοπλασίας. Με το βιβλίο του Ο εφευρέτης, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις στερέωμα σε μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα, αποτίνει φόρο τιμής στον Αυγουστίνο Μουσό, και εξερευνώντας τον βίο και την πολιτεία του με μια αφήγηση που θυμίζει Μπενχαμίν Λαμπατούτ τον ξανακάνει επίκαιρο, σήμερα που η συζήτηση για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι πιο relevant από ποτέ.
Με ποιητική γραφή και με πρόζα που θυμίζει παραμύθι, ο Bonnefoy αφηγείται την άνοδο και την πτώση του Μουσό, από την γέννηση του στα σκοτάδια του κλειδαράδικου του πατέρα του στην Κοτ ντ’ Ορ, μέχρι τον θάνατο του στις αρχές του 20ου αιώνα. Ενδιάμεσα ακολουθούμε την πορεία του αφανή εφευρέτη σταματόντας στα μεγάλα ορόσημα της ζωής του αλλά και στα σημαίνοντα γεγονότα του αιώνα του: περιπλάνηση σαν εκπαιδευτικός στην Γαλλική επαρχία, μάχη με ασθένειες τις οποίες έλκυε η ασθενή κράση του, από σπόντα ανακάλυψη και εφεύρεση μια ηλεκτρικής μαρμίτας την οποία και τελειοποιεί για να φτιάξει την διάσημη ηλιακή μηχανή Οκτάβ, το κυνήγι της ευρεσιτεχνίας και τη πατέντας, φήμη και διασημότητα, εκθέσεις μπροστά στην κρεμ ντε λα κρεμ της της εποχής συμπεριλαμβανομένου και του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ’, παρισινή κομμούνα, κοινωνικές αναταραχές, ασκητικές αναζητήσεις στην βόρεια Αφρική, βιομηχανικές ίντρικες, η άνοδος των ορυκτών καυσίμων και η πτώση, η αφάνεια, η ένδεια και η λήθη που έρχονται όταν πλέον ο Μουσό δεν είναι πλέον χρήσιμος.
Το λιπόσαρκο κορμί του, η ευαίσθητη κύστη του, οι στομαχόπονοί του, του απαγόρευαν τα βαριά, πλούσια γεύματα, αναγκάζοντάς τον σε δίαιτα εφ' όρου ζωής. Το μεσημέρι,έτρωγε ένα μπολ ρύζι και μια σούπα με λαχανικά, μασώντας αργά, απ' τον φόβο του ιλεού, και μετά ξανάπιανε δουλειά. Τρεφόταν από μια άλλη πηγή, πιο ριζωμένη, πιο βαθιά, πεισμένος ότι η δύναμη του ονείρου τον είχε κάνει αθάνατο.
Η Αίγυπτος, στις κόκκινες όχθες του Νείλου, όπου θα μπορούσε να ανοίξει κανάλια και να αρδεύσει τις ερημικές πεδιάδες. Ο κόλπος του Παναμά, στη Νήσο του Βασιλέως, όπου έλεγαν πως ο ήλιος δεν γνωρίζει τη σκιά. Το Μαρόκο, στα βάθη των αμμωδών κοιλάδων της Ερασίντια, όπου θα μπορούσε να εγκαταστήσει έναν συμπυκνωτή πενήντα μέτρα ύψος και να ταΐσει μια ολόκληρη πόλη. Η Ταϊλάνδη, στην επαρχία της Ραγιόνγκ, όπου ο ήλιος είναι θεότητα και οι σοφοί τόσο ιεροί όσο οι ελέφαντες. Κι έπειτα, η Αλγερία, γαλλική από το 1830, όπου έλεγαν πως οι βοσκοί ζούσαν σαν τους πρώτους πατριάρχες, σε σπίτια ανοιχτά στον άνεμο, με κήπους λουσμένους στο φως και μπαλκόνια στα όποια βόλταρε ο ήλιος. Και ονειρευόταν, μόνος στο διαμέρισμά του, ταξιδεύοντας μέσα από αυτές τις ηλιόλουστες και μυστικιστικές συλλαβές, με τη σκέψη του σε αδάμαστους ορίζοντες όπου η γη θα ήταν αρκετά πλούσια για να φτιάξει μηχανές από χρυσό.
Ο εφευρέτης του Miguel Bonnefoy σκιαγραφεί το συναρπαστικό πορτρέτο μιας ξεχασμένης ιδιοφυίας, και καθιστά τον Αυγουστίνο Μουσό και την ιστορία του πιο επίκαιρη από ποτέ σήμερα που η ανάγκη της ανθρωπότητας να στραφεί στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Ένα καλογραμμένο βιβλίο που ξεπερνά την απλή επιστημονική βιογραφία και ακροβατεί κάπου μεταξύ λόγιου παραμυθιού και μιας ωδής στην επιστήμη και την ανθρώπινη διάνοια.
Από τις εκδόσεις στερέωμα.