Μύηση στη φιλοσοφία για τους μη φιλοσόφους

Μια εισαγωγή και παράλληλα μια αποδόμηση της φιλοσοφίας από του μαρξιστή φιλόσοφο Λουί Αλτουσέρ

Sep 17, 2024

non fiction

Μύηση στη φιλοσοφία για τους μη φιλοσόφους

Πράγματι, ρωτήσαμε ανθρώπους με διαφορετική εργασία και θέση στην κοινωνία. Όλοι μίλησαν για καθηγητές φιλοσοφίας. Είναι εύλογο εφόσον η φιλοσοφία διδάσκεται στη Δευτεροβάθμια και την Ανώτερη Εκπαίδευση. Λόγω ταπεινοφροσύνης ή αδιαφορίας ταύτισαν τη φιλοσοφία με τη διδασκαλία της. Τι άλλο έκαναν αν όχι να επαναλαμβάνουν με τον τρόπο τους αυτό που διακηρύσσουν οι υπάρχοντες Θεσμοί της κοινωνίας μας, ότι δηλαδή η φιλοσοφία είναι ιδιοκτησία των καθηγητών φιλοσοφίας; Εκφοβισμένοι από αυτό το τετελεσμένο γεγονός της κοινωνικής τάξης πραγμάτων, εντυπωσιασμένοι από τη δυσκολία που ενέχει η φιλοσοφία των φιλοσόφων, δεν τόλμησαν να θίξουν μια φιλοσοφική προκατάληψη. Εντυπωσιάστηκαν ή αποθαρρύνθηκαν από τον καταμερισμό της χειρωνακτικής και της διανοητικής εργασίας και από τις πρακτικές επιπτώσεις του, από την κυριαρχία της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας και από τη γλώσσα που έχει για μυημένους. Δεν τόλμησαν να πουν: Όχι, η φιλοσοφία δεν είναι ιδιοκτησία των καθηγητών φιλοσοφίας. Δεν τόλμησαν να πουν, μαζί με τους υλιστές (όπως ο Ντιντερό, ο Λένιν, ο Γκράμσι): «Κάθε άνθρωπος είναι φιλόσοφος».
Οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι μιλούν εκ μέρους όλου του κόσμου και στη θέση όλου του κόσμου. Μα τον Θεό! Νομίζουν ότι κατέχουν την Αλήθεια επί παντός επιστητού. Οι υλιστές φιλόσοφοι είναι πολύ πιο ολιγόλογοι. Ξέρουν να σωπαίνουν, για να ακούν τους ανθρώπους. Δεν θεωρούν ότι κατέχουν την Αλήθεια επί παντός επιστητού. Γνωρίζουν ότι μόνο βαθμιαία μπορούν να γίνουν φιλόσοφοι,ταπεινά, και ότι η φιλοσοφία τους θα έρθει σε αυτούς απέξω. Και τότε, σωπαίνουν και ακούν.
Και δεν χρειάζεται να πάμε πολύ μακριά για να μάθουμε τι εννοούν, για να διαπιστώσουμε ότι μέσα στον λαό, στους εργαζόμενους, που δεν έχουν λάβει φιλοσοφική διδασκαλία, ούτε είχαν ποτέ κάποιον «δάσκαλο» να ακολουθήσουν στην τέχνη του φιλοσοφείν, υπάρχει μια ορισμένη ιδέα για τη φιλοσοφία, η οποία είναι αρκετά ακριβής για να μπορούμε να την επικαλεστούμε και να μιλάμε γι' αυτήν. Τούτο σημαίνει στ' αλήθεια, όπως υποστηρίζουν οι υλιστές, ότι «κάθε άνθρωπος είναι φιλόσοφος», ακόμα κι αν η φιλοσοφία που έχει στο κεφάλι του δεν είναι ίδια ακριβώς –το υποψιαζόμαστε! – με τη φιλοσοφία των μεγάλων φιλοσόφων και των καθηγητών.

Ο Λουί Αλτουσέρ ήταν Γάλλος Μαρξιστής φιλόσοφος και ο κύριος θεμελιωτής του λεγόμενου “δομικού μαρξισμού”, ενός αναθεωρητικού ρεύματος του Μαρξισμού που επιχείρησε να επανερμηνεύσει τον Μαρξ και την υλιστική προσέγγιση, και που εκφράστηκε μεταξύ άλλων και από τον Έλληνα φιλόσοφο και κοινωνιολόγο Νίκο Πουλαντζά. Ιδιαίτερα επιδραστικός κατά τις δεκαετίες του 60 και του 70, ο Αλτουσέρ και το έργο του συνεχίζουν σήμερα, χρόνια μετά τον θάνατό του το 1990, να αποτελεί θέμα συζήτησης, σημείο τριβής και έντονης κριτικής.

Ο Αλτουσέρ, το 1975 επιχειρεί να συντάξει ένα εγχειρίδιο φιλοσοφίας που θα απευθύνεται σε όλους — όχι μόνο σε καθηγητές και αναγνώστες φιλοσοφίας. Αποτέλεσμα αυτού του εγχειρήματος ήταν το βιβλίο Μύηση στην φιλοσοφία για τους μη φιλοσόφους, που τελικά εκδόθηκε στην Γαλλία αρκετά χρόνια μετά τον θάνατο του, το 2014, ενώ στην ελλάδα ήρθε μέσω ων εκδόσεων Εκτός Γραμμής.

Παρά τον τίτλο του βιβλίου, ο συγγραφέας δεν αρκείται να παρουσιάσει έναν οδηγό μύησης στην φιλοσοφία. Αντίθετα, ορμώμενος από το απλό ερώτημα “τι και για ποιον” είναι η φιλοσοφία, προσπαθεί να την αποκαθηλώσει από το ακαδημαϊκό βάθρο όπου την έχει τοποθετήσει το ιδεαλιστικό κατεστημένο, και να την καταστήσει, όπως είναι άλλωστε και στην πραγματικότητα, εργαλείο στα χέρια του απλού καθημερινού ανθρώπου. Όλοι μας ήμαστε άλλωστε λίγο ή πολύ φιλόσοφοι. Για να καταφέρει αυτό το εγχείρημα, ο Αλτουσέρ επιχειρεί μια μακρά παρέκβαση που θα του επιτρέψει να φέρει σε πρώτο πλάνο την διχοτόμηση της φιλοσοφίας σε δύο διαφορετικές πρακτικές, την ιδεαλιστική που εκφράζει τη κατεστημένη τάξη και την υλιστική πρακτική που βρίσκει εφαρμογή στον μαρξισμό(σύμφωνα με το συγγραφέα και σε σειρά παλαιότερων φιλοσοφικών ρευμάτων), και τις αντιπαραβάλει κόντρα και επί άλλων πρακτικών όπως η θρησκεία, οι τέχνες, οι επιστήμες και η πολιτική, μυήοντας με αυτόν τον τρόπο στον αναγνώστη σε έννοιες και δεδομένα της φιλοσοφίας.

Μύηση, αποκαθήλωση, αναδημιουργία: ο Αλτουσέρ στο Μύηση στη φιλοσοφία για του μη φιλοσόφους επιχειρεί να δώσει την φιλοσοφική πρακτική στο απλό λαό και εν μέρη τα καταφέρνει. Φέρνει στο προσκήνιο την ταξική πάλη (όχι ως απόρροια της αφύπνησης της εργατικής τάξης αλλά ως κινητήρια δύναμη της Ιστορίας) και την υλιστική θεώρηση της φιλοσοφίας, παρουσιάζει και επαναδιαπραγματεύεται ορισμούς και βεβαιότητες, αναγκάζει τον αναγνώστη να δει το έργο του με κριτική ματιά.

Από τις εκδόσεις Εκτός Γραμμής.

Αούστερλιτς Λολίτα

Λουί Αλτουσέρ