Maniac

Εξερεύνηση των θαυμάτων και των τρόμων που κρύβει η επιστήμη.

Dec 18, 2023

Literary fiction

Η χρηματοδότησή μας ήταν κυρίως από το στρατό.
Ο Τζώννυ είχε καταφέρει να τους πείσει εξηγώντας τους τις δυνατότητες που θα δημιουργούσε η επιτάχυνση των υπολογισμών κατά δέκα χιλιάδες φορές.
Σκεφτείτε το λίγο…
Όλοι οι υπολογισμοί για την ατομική βόμβα έγιναν με αριθμομηχανές.
Δεν υπήρχαν πραγματικοί υπολογιστές.
Μόνο γυναίκες και μερικές ωραίες αριθμομηχανές.
Έτσι, τα αγοράκια του στρατού πάθανε σιελόρροια με το καλημέρα.
Τα όνειρα τους ήταν μεγάλα και φονικά.
Αλλά του Τζώννυ ήταν ακόμη μεγαλύτερα. Ασχολιόταν με προβλήματα που εκείνη την περίοδο δεν μπορούσες καν να τα ακουμπήσεις.
Ήθελε να μαθηματικοποιήσει τα πάντα.
Να φέρει επανάσταση στη βιολογία, στα οικονομικά, στη νευρολογία και στην κοσμολογία.
Να μεταμορφώσει όλους τους τομείς της ανθρώπινης σχέψης και να αρπάξει την επιστήμη από το λαιμό, απελευθερώνοντας τη δύναμη της απεριόριστης υπολογιστικής ισχύος.
Για αυτό έφτιαξε τη μηχανή του.
«Αυτό το είδος συσκευής είναι τόσο ριζικά καινοφανές, που πολλές από τις χρήσεις του θα καταστούν σαφείς μόνον αφού τεθεί σε λειτουργία.»
Αυτό μου είχε πει.
Διότι καταλάβαινε.
Ήξερε ότι η πραγματική πρόκληση δεν ήταν να το φτιάξεις αυτό το πράγμα, αλλά να του κάνεις τις σωστές ερωτήσεις σε μια γλώσσα που να την καταλαβαίνει η μηχανή.
Και ο μόνος που μιλούσε αυτή τη γλώσσα ήταν εκείνος.
Του οφείλουμε πάρα πολλά.
Γιατί δεν μας έδωσε απλώς την πιο σημαντική τεχνολογική επανάσταση του 20ού αιώνα.
Μας άφησε ένα κομμάτι της διάνοιάς του.
Βαφτίσαμε την μηχανή μας Mathematical Analyzer, Numerical Integrator and Computer — Μαθηματικό αναλυτή, αριθμητικό ολοκληρωτή και υπολογιστή.
MANIAC, για συντομία.

MANIAC, η ονομασία ενός από τους πρώτους υπολογιστές, του πρώτου που χρησιμοποίησε την Von Neumann αρχιτεκτονική, αλλά και ο τίτλος του μυθιστορήματος του Μπενχαμίν Λαμπατούτ, ενός μυθιστορήματος βασισμένου σε πραγματικά γεγονότα, όπου ο Χιλιανός συγγραφέας συνθέτει έναν παιάνα στην σύγχρονη επιστήμη και σε εκείνα τα ιδιοφυή μυαλά που διευρύνουν τα σύνορα της, αγναντεύοντας την Άβυσσο με κίνδυνο εκείνη να τους κοιτάξει πίσω.

Κεντρικό θέμα του MANIAC λοιπόν η επιστήμη, τα θαυμαστά δημιουργήματα της, αλλά και τα ερεβώδη όρια της στις παρυφές της λογικής. Μαθηματικά, Φυσική, Επιστήμη της Πληροφορικής· οι θετικές επιστήμες στα θεωρητικά τους όρια αποκτούν μια ξαφνική συνάφεια με την βασίλισσα των ανθρωπιστικών, την Φιλοσοφία. Η Λογική είναι Βασίλισσα, οι αυστηροί κανόνες, τα αξιώματα και οι σταθερές είναι τα ασαλευτα θεμέλια του συνεχώς διευρυνόμενου οικοδομήματος της συλλογικής γνώσης, που οι εφαρμογές του χαρίζουν στην ανθρωπότητα ασύγκριτα θαύματα αλλά και τρομερούς εφιάλτες. Γιατί, there be dragons, στα όρια της θεωρητικής έρευνας κρύβονται ανακαλύψεις που σπάνε τους λογικούς κανόνες και κάνουν το ανθρώπινο μυαλό κόμπο, ενώ οι εφαρμογές της τεχνολογίας, τα δώρα του Προμηθέα, αποδικνύονται επικίνδυνα και ικανά να εξαφανίσουν την ανθρωπότητα, όπως για παράδειγμα η εφεύρεση της τρομερής ατομικής βόμβας.

Στο πρώτο από τα τρια μέρη του βιβλίου ο Λαμπατούτ διηγείται την ιστορία του Πάουλ Έρενφεστ, Αυστριακού φυσικού που, οδηγημένος σε απόγνωση και σχεδόν την τρέλα χάρη στην αβεβαιότητα που καταλαμβάνει την επιστήμη του μετά την ανακάλυψη του κβαντικού κόσμου και του μη-ντετερμινισμού που τον διέπει. Βλέπει να καταρρίπτονται σταθερές και βεβαιότητες που για τον ίδιο είχαν θρησκευτική σχεδόν φύση, και αυτοκτονεί, σκοτώνοντας πρώτα το ανάπηρο γιό του. Όχι ο πρώτος φυσικομαθηματικός που φλερτάρει και αγγίζει την τρέλα στο βιβλίο, θέμα επαναλαμβανόμενο και πάνω στο οποίο ο συγγραφέας αναρωτιέται αν πρέπει κανείς να φλερτάρει με την τρέλα για να σκέφτεται με τον τρόπο μιας διάνοιας ή αν το να είναι κανείς διάνοια τον κάνει να φλερτάρει με την τρέλα;

Στο δεύτερο μέρος, το μεγαλύτερο του βιβλίου, μέσα από συνεντεύξεις επαγγελματικών ή προσωπικών γνωριμιών, χτίζει την αποσπασματική βιογραφία μιας από μεγαλύτερες ιδιοφυίες του 20ού αιώνα, του Τζων φον Νόυμαν. Εκεντρική διάνυα των μαθηματικών, ο Ουγγρικής καταγωγής επιστήμονας που διακατεχόταν από μια αδηφάγα και αμοραλιστική δίψα για γνώση, άφησε το στίγμα του σε πολλά διαφορετικά πεδία· ερευνητική συνεισφορά στον τομέα των μαθηματικών και της στατιστικής, συμμετοχή στο πρόγραμμα Μανχάταν που οδήγησε στην κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας, δημιουργός ενός από τους πρώτους υπολογιστές και ένας εκ των θεμελιωτών της σύγχρονης επιστήμης των υπολογιστών, οραματιστής της τεχνητής νοημοσύνης, προφήτης μελλοντικών τεχνολογικών όπως τα von neumann probe και η Γενική AI. H μυθιστοριοματοποιημένη και κατακερματισμένη βιογραφία του Νόυμαν, σκιαγραφεί έναν εκκεντρικό επιστήμονα, έναν μονομανή εραστή της γνώσης που άφησε το, άγνωστο για το ευρύ κοινό αλλά καθοριστικό στην διαμόρφωση της σημερινής εποχής αποτύπωμα του, ενώ μέσα από την πορεία του εξηγούμαστε στον επιστημονικό κόσμο του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, συναντόντας μερικούς από τους σημαντικότερους επιστήμονες της εποχής.

Τέλος, στο τρίτο μέρος, ο Μπενχαμίν Λαμπατούτ ψάχνει την πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης εβδομήντα χρόνια μετά τον Φον Νόυμαν, καταγράφοντας την απόλυτη κυριαρχία της μηχανής έναντι του ανθρώπου στο παιχνίδι GO· του προγράμματος τεχνητής νοημοσύνης AlphaGo κατατροπώνει τον Κορεάτη Πρωταθλητή, που μαθαίνοντας να παίζει μόνο του χάρη σε νευρωνικά δίκτυα και παρουσιάζοντας ψήγματα έμπνευσής κατά την διάρκεια του παιχνιδιού κάνει όσους παρακολουθούν την παρτίδα να αναρωτηθούν τι είναι η ευφυΐα, τι η συνείδηση και τη η ζωή η ίδια. Ερωτησεις ιδιαίτερα επίκαιρες σήμερα, λίγο μόνο καιρό μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, όπου ο τομέας της τεχνητής νοημοσύνης παρουσιάζει ιδιαίτερη κινητικότητα και ανάπτυξη, με την δημοφιλία που κατέκτησαν προγράμματα LLM (Large Language Models) όπως το ChatGpt να κάνουν φέρνουν τα πλεονεκτήματα αλλά και τις πιθανές παγίδες που κρύβει το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης στο προσκήνιο και τον δημόσιο διάλογο.

Ο συγγραφέας με το MANIAC που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις δώμα, μας δίνει ένα μεγαλεπήβολο έργο μεγάλου εύρους, ένα μυθιστόρημα ύμνο στην επιστήμη, και ταυτόχρον μια προειδοποίηση για το τίμημα της διάνοιας και για τα όρια της γνώσης. Καλογραμμένο και προσεγμένο, συχνά λυρικό, το κείμενο γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακό αν αναλογιστεί κανείς ότι ο Χιλιανός συγγραφέας, που μεγάλωσε στην Ολλανδία, το έγραψε στην Αγγλική Γλώσσα. Ένα βιβλίο που θα συναρπάσει κάθε φίλο της επιστήμης(και όχι μόνο), και που καταφέρνει να μεταδώσει τα συχνά πολύπλοκα του θέματα με απλό, κατανοητό, σχεδόν εκλαϊκευμένο τρόπο.

Τα φτερά της πεταλούδας Σκιές που χορεύουν

Μπενχαμίν Λαμπατούτ