Ό, τι είχε συμβεί σαν σήμερα πριν από έναν χρόνο έμοιαζε ήδη ν' ανήκει σε μια διαφορετική εποχή. Θα πίστευε κανείς πως η φρίκη του παρόντος θα το είχε καταπιεί σαν μια σταγόνα νερό. Κι όμως όχι. Μολονότι η τραγωδία είχε αρχίσει να φαντάζει εξωπραγματική και δίχως νόημα, έμοιαζε ακόμη επιτρεπτό να θυμάται κανείς τις μέρες που η ανθρώπινη ζωή είχε κάποια αξία και δεν ήταν απλώς ένα τυπογραφικό λάθος σε κάποιο ανακοινωθέν. Άναψε τσιγάρο. Στο βάθος, στα αριστερά του, προς τα βορειοανατολικά, πέρα από την κοιλάδα και τις κλιμακωτές πλαγιές της Σιέρα Μάδρε Οριεντάλ, τα δύο ηφαίστεια, ο Ποποκατέπετλ και η Ιστακσίουατλ, υψώνονταν περίλαμπρα και μεγαλόπρεπα στο ηλιοβασίλεμα. Πιο κοντά, ίσως σε απόσταση δέκα δώδεκα χιλιομέτρων και σ' ένα επίπεδο πιο χαμηλό από την κεντρική κοιλάδα, διέκρινε το χωριό Τομαλίν, φωλιασμένο πίσω από τη ζούγκλα, απ' όπου ανέβαινε μια λεπτή γαλάζια κορδέλα παράνομου καπνού – κάποιος έκαιγε ξύλα για κάρβουνο, Μπροστά του, στην άλλη πλευρά του αμερικανικού αυτοκινητόδρομου, εκτείνονταν χωράφια και δασύλλια κι ανάμεσά τους ξετυλίγονταν οι μαίανδροι ενός ποταμού και ο δρόμος του Αλκαπανσίνγκο. Το παρατηρητήριο μιας φυλακής ορθωνόταν πάνω από ένα δάσος ανάμεσα στον ποταμό και στον δρόμο, που χανόταν στο βάθος, εκεί που οι μαβιοί λόφοι ενός Παραδείσου του Ντορές κατηφόριζαν απαλά κι έσβηναν στον ορίζοντα. Πιο πάνω, στην πόλη, τα φώτα του μοναδικού κινηματογράφου της Κουαουναγουάκ - ο οποίος, χτισμένος καθώς ήταν σε μια πλαγιά, ξεχώριζε από μακριά - άναψαν ξαφνικά, τρεμόσβησαν και ξανάναψαν. «Νο se puede vivir sin amar» είπε ο κ. Λαρυέλ... «Όπως έγραψε αυτός ο estúpido στον τοίχο του σπιτιού μου».
No se quede vivir sin amar, κανείς δε ζει χωρίς αγάπη.
Στα τέλη της δεκαετίας του 30’, σ’ έναν κόσμο που με φρίκη παρακολουθεί τους Φρανκιστές να σαρώνουν τους δημοκρατικούς στην Ισπανία, και στον ορίζοντα διαφαίνεται το σκοτάδι που επωάζεται στην Γερμανία και κυοφορεί τον Β’ παγκόσμιο, μακριά, στο νότο του Μεξικού, στην εξωτική πόλη Κουαουναγουάκ που βρίσκεται χωμένη σε μια εύκρατη κοιλάδα στην σκιά των ηφαιστείων Ποποκατέπετλ και Ιστακσίουατλ, οι άνθρωποι έχουν τα δικά τους πάθη, πάθη εσχατολογικά που αντικατοπτρίζουν την αποκαλυπτική κατεύθυνση που έχει πάρει ο κόσμος.
Το Μεξικό, “ένας τόπος συνάντησης πολλών φυλών, πανάρχαιο σκηνικό κοινωνικων συγκρούσεων, όπου ένας πληθωρικός και ταλαντούχος λαός συντηρούσε μια θρησκεία η οποία ουσιαστικά ήταν μια λατρεία θανάτου”, είναι το ιδανικό περιβάλλον για να υποδεχτεί τον αγώνα ενός ανθρώπου ενάντια στις δυνάμεις του σκότους. Και ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό. Τέτοιος, χαμένος εκ προοιμίου, είναι και ο αγώνας του Τζέφρυ Φερμίν, του Πρόξενου, που παλεύει ενάντια στον αλκοολισμό του, στις τύψεις και τις σκοτεινές του σκέψεις. Ενάντια στο Θάνατο.
Es inevitable la muerte de Papa. Ο αναπόφευκτος θάνατος του Πάπα.
Ο Μάλκολμ Λόρυ, με σκηνικό την γραφική Κουαουναγουάκ (σημερινή Κουερναβάκα), υφαίνει με το βιβλίο του Κάτω από το ηφαίστειο ένα μοντερνιστικό αριστούργημα στο οποίο εξιστορεί την τελευταία μοιραία μέρα του Πρόξενου. Με μια προσεκτικά σχεδιασμένη δομή, το βιβλίο που παραλληλίζει τον Φάουστ του Γκαίτε αλλά και την Κόλαση του Δάντη, εξιστορεί μέσα από τα δώδεκα κεφάλαια του την Ημέρα των Νεκρών του 1938, μέρα με ιδιαίτερη θρησκευτική και πολιτιστική σημασία για το Μεξικό, κατά την οποία το δράμα του Τζέφρι Φέρμιν φτάνει στην κορύφωση.
Με το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου να τοποθετείται ένα χρόνο αργότερα και να λειτουργεί ως βάση-πλαίσιο για την ιστορία, τα υπολοιπα έντεκα λαμβάνουν χώρα την ίδια μέρα και κατακερματίζουν την αφήγηση μέσα από τα διαφορετικές οπτικές των βασικών προσώπων του δράματος, του ίδιου του Τζέφρι Φέρμιν, του μοιραίου πρώην Πρόξενου της Αγγλίας στην Κουαουναγουάκ, ο οποίος έχει χάσει τον εαυτό του στον αλκοολισμό μετά από την εγκατάλειψη του από την γυναίκα του και περνάει τις μέρες του πίνοντας και με τις τελολογικές και μεταφυσικές αναζητήσεις του, από την Υβόν, την πρώη γυναίκα του Πρόξενου, μια πρώην έφηβη σταρ του Χόλιγουντ που προσπαθεί να επανασυνδεθεί με τον άντρα της, και από τον Χιού Φέρμιν αδερφό του Τζέφρι, έναν χαρακτήρα Χέμινγουεϊκής έμπνευσης, ιδεαλιστή και δραστήριο, που μαζί με την Υβόν προσπαθεί να επαναφέρει τον αδερφό του στην πραγματικότητα.
Στο τέλος ο Θάνατος είναι η μόνη βεβαιότητα. Για να σωθεί κάποιος πρέπει να το θέλει και ο βασανισμένος από το ίδιο του το μυαλό αλλά και από μια σκοτεινή πράξη που στοιχειώνει το παρελθόν του Πρόξενος, έχει πειστεί ότι το τέλος φτάνει. Τα έντεκα κεφάλαια που περιγράφουν την Ημέρα των Νεκρών του 1938 αποτελούν μια κατάβαση στα άδυτα της ανθρώπινης σκέψης, μια αφήγηση που ξεδιπλώνεται με τον ψυχρό μοντερνιστικό ρεαλισμό της πένας του Μάλκολμ Λόρυ, γραφή που είναι αυταπόδεικτο τεκμήριο της σπουδαιότητας του βιβλίου και της συμπερίληψης του στα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα του 20ου αιώνα.
Ψυχογραφώντας με ακρίβεια τους ήρωες του και τοποθετώντας τους στο αργό, τραγικό και μελαγχολικό σκηνικό του Μεξικανικού τροπικού, ο Λόρυ καταφέρνει να συλλάβει το αίσθημα της απόγνωσης που τυλίγει τον κόσμο που βρίσκεται στις παρυφές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και τελικά παραδίδει στον αναγνώστη ένα γνήσιο αριστούργημα. Το βιβλίο, που είναι το δεύτερο και τελευταίο μεγάλης έκτασης έργο του συγγραφέα, για να εκδοθεί πέρασε από μια μακρά διαδικασία ανασχεδιασμού και αναγραφών, και μόνο μετά το θανατό του το 1957 απέκτησε την φήμη και την σπουδαιότητα που του αναλογεί. Στα ελληνικά εκδόθηκε αρχικά από τις εκδόσεις Αστάρτη το 1983 σε μετάφραση της Μαρίνας Λώμη και πρόσφατα επανακυκλοφόρησε σε μια νέα μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Με τον αλκοολισμό στο προσκήνιο που παραλληλίζει την αυτοκαταστροφική φύση της ανθρωπότητας, το Κάτω από το ηφαίστειο είναι ένα αριστούργημα του 20ου αιώνα, ένα από τα τελευταία μεγάλα έργα του μοντερνισμού.
Made with Bullet