Κατάλογος Απολεσθέντων

Μια λόγια καταλογοποίηση, πραγμάτων που έχουν οριστικά χαθεί για πάντα

«Κατά τη διάρκεια της εργασίας σε αυτό το βιβλίο, κάηκε η διαστημοσυσκευή Cassini στην ατμόσφαιρα του Κρόνου, συνετρίβη το εξερευνητικό σκάφος Schiaparelli στη σκουριασμένη και βραχώδη επιφάνεια του πλανήτη Άρη, προτού συλλέξει στοιχεία για τη σύσταση του εδάφους, χάθηκε χωρίς ίχνη ένα Boeing 777 που εκτελούσε την πτήση από την Κουάλα Λουμπούρ προς το Πεκίνο, ανατινάχτηκαν αρχαιότητες ηλικίας 2.000 ετών στην Παλμύρα, όπως ο ναός του Βάαλ και του Βααλσαμίν, η πρόσοψη του ρωμαϊκού θεάτρου, η θριαμβική αψίδα, το Τετράπυλον και τμήματα της Οδού με τις κιονοστοιχίες, καταστράφηκαν το Μεγάλο Τέμενος αλ-Νούρι και το Τζαμί του προφήτη Ιωνά στην ιρακινή πόλη της Μοσούλης, μετατράπηκε σε ερείπια και στάχτη το παλαιοχριστιανικό μοναστήρι του Μαρ Ελιάν στη Συρία, κατέρρευσε για δεύτερη φορά από σεισμό ο πύργος του Νταραχάρα στο Κατμαντού, έπεσε θύμα βανδαλισμού και διάβρωσης το ένα τρίτο του Σινικού Τείχους, εκλάπη από αγνώστους το κρανίο του Φρήντριχ Βίλχελμ Μούρναου, αποξηράνθηκε η λίμνη Ατεσκατέμπα στη Γουατεμάλα, άλλοτε ξακουστή για τα γαλαζοπράσινα νερά της, καταποντίστηκε η φυσική πέτρινη αψίδα του Γαλάζιου Παραθύρου στο αρχιπέλαγος της Μάλτας, εξαφανίστηκε ο μελόμυς του Μπραμπλ Καίη, το μοναδικό ενδημικό θηλαστικό στον Μεγάλο Κοραλλιογενή Ύφαλο, υποβλήθηκε σε ευθανασία το τελευταίο αρσενικό άτομο του βόρειου λευκού ρινόκερου, σε ηλικία 45 ετών, αφήνοντας πίσω του μόνο δύο απογόνους του υποείδους, την κόρη του και την εγγονή του, εξαφανίστηκε από ένα εργαστήριο του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ το μοναδικό δείγμα μεταλλικού υδρογόνου που παρασκευάστηκε ύστερα από 80 χρόνια άκαρπων προσπαθειών, χωρίς κανένας να γνωρίζει αν το μικροσκοπικό σωματίδιο εκλάπη ή καταστράφηκε ή απλώς επανήλθε σε αέρια κατάσταση.»
[…]
«Κατά βάθος, κάθε αντικείμενο είναι ήδη απόρριμμα, κάθε κτίριο είναι ήδη ερείπιο, και κάθε δημι- ουργία δεν είναι παρά μια καταστροφή, όπως και το έργο όλων εκείνων των επιστημονικών κλάδων και θεσμών που παινεύονται ότι διαφυλάσσουν την κληρονομιά της ανθρωπότητας. Ακόμα και η αρχαιολογία, όσο κι αν προφασίζεται ότι διεισδύει με προσοχή και περίσκεψη στις αποθέσεις περασμένων εποχών, είναι κι αυτή μια μορφή αφανισμού, και όσο για τα αρχεία, τα μουσεία και τις βιβλιοθήκες, τους ζωολογικούς κήπους και τις προστατευόμενες περιοχές, δεν είναι τίποτε παραπάνω από οργανωμένα νεκροταφεία, με το αποθηκευμένο τους υλικό να έχει αποσπαστεί πολλές φορές βίαια από τον ζωντανό κύκλο του παρόντος, για να αρχειοθετηθεί, αν όχι να περιέλθει στη λήθη, όπως εκείνα τα ιστορικά γεγονότα και οι ηρωικές μορφές που κατακλύζουν με τα μνημεία τους τα αστικά τοπία».
«Μάλλον θα πρέπει να θεωρηθεί τύχη ότι η ανθρωπότητα δεν γνωρίζει ποιες μεγαλειώδεις ιδέες, ποια συγκλονιστικά έργα τέχνης και επαναστατικά επιτεύγματα έχει ήδη απολέσει, είτε φροντίζοντας να τα καταστρέψει σκόπιμα είτε αφήνοντάς τα απλώς να χαθούν με την πάροδο του χρόνου. Το άγνωστο δεν επιβαρύνει κανέναν, θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος. Πάντως, κατάπληξη προκαλεί το γεγονός ότι ουκ ολίγοι Ευρωπαίοι στοχαστές της νεωτερικότητας είδαν στη σταδιακή παρακμή του πολιτισμού μας ένα λογικό, αν όχι σωτήριο μέτρο, λες και η πολιτισμική μνήμη είναι ένας παγκόσμιος οργανισμός που μπορεί να διατηρήσει ακμαίες τις ζωτικές λειτουργίες του μόνο χάρη σ' έναν γρήγορο μεταβολισμό, όπου η διαδικασία της πέψης και της απέκκρισης προηγείται κάθε λήψης τροφής».
notion image
Άνθρωποι που πεθαίνουν και ξεχνιούνται λίγες γενιές αργότερα, πόλεις και χώρες και αυτοκρατορίες που καταρρέουν, αρχιτεκτονικά θαύματα που το πέρασμα των αιώνων μετατρέπει σε σκόνη, μέλη του ζωικού βασιλείου που σβήνοντας σηματοδοτούν το τέλος του είδους τους, ιδέες που βγαίνουν εκτός μόδας, βιβλία που το τελευταίο τους αντίτυπο χάνεται σε μια ανεξέλεγκτη πυρκαγιά. Πόσα έργα τέχνης, πόση γνώση, πόσες ιστορίες, πόσοι άνθρωποι, τόποι, χώρες, έχουν χαθεί για πάντα, έχουν εξαφανιστεί από αμέλια ή και όχι, και είναι θαμμένα στα άυλα νεκροταφεία του παρελθόντος, χωρίς επιστροφή.
Πόσα άραγε, στοχάζεται και η Γιούντιτ Σαλάνσκυ, μια εκ των σημαντικότερων συγγραφέων της νεότερης γενιάς στη Γερμανία, και με αφορμή την ιδέα των χαμένων για πάντα, άυλων και υλικών αντικειμένων, γράφει το ιδιαίτερα πρωτότυπο Κατάλογο Απολεσθέντων, βιβλίο στο οποίο η συγγραφέας αναζητά τα απομεινάρια πραγμάτων που δεν υπάρχουν πια και με έναυσμα αυτά ξεδιπλώνει το συγγραφικό της ταλέντο, πλάθοντας ιστορίες, αληθινές και φανταστικές, γύρω τους.
Η βυθισμένη ατόλη Τουανάκι, μια Τίγρη που βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα λιοντάρι στο Κολοσσαίο, ένας λευκός μονόκερος, η βίλα ενός ισχυρού καρδινάλιου του Βατικανού, μια μυθική χαμένη ταινία της βωβής εποχής που ίσως και να μην υπήρξε ποτέ, τα χαμένα συγγράμματα της Σαπφώς, ένα αρχοντικό που χάθηκε στις φλόγες, τα χαμένα κείμενα μιας θρησκείας που δεν υπάρχει πια, ένας εξαφανισμένος πίνακας ζωγραφικής που απεικονίζει ένα λιμάνι, ένα δάσος εγκυκλοπαίδεια, ένα βαρυσήμαντο κτήριο για την Λαϊκή Δημοκρατίας της Γερμανίας, οι φανταστικές και εξαίσιες σεληνογραφίες· η Γιούντιτ Σαλάνσκυ επιλέγει δώδεκα “απολεσθέντα” και γύρω τους χτίζει, με λογοτεχνική δεινότητα, δώδεκα αφηγήσεις. Η γραφή της, έχοντας σαν συνεκτικό στοιχείο μια λόγια μελαγχολία, εναλλάσσεται ανάλογα το αντικείμενο, και η αφήγηση άλλοτε παίρνει την μορφή ενός δοκιμίου, άλλοτε ενός διηγήματος φανταστικών ή αληθινών γεγονότων, και άλλοτε αυτή του autofiction που αποκαλύπτει προσωπικές πτυχές της ζωής της ίδιας της Σαλάνσκυ αλλά και φωτίζει την Ανατολική Γερμανία, της χώρας που μεγάλωσε και που δεν υπάρχει πια.
Ο Κατάλογος Απολεσθέντων, που ήταν μέρος την βραχείας λίστας για Booker το 2021, είναι ένα πρωτότυπο λογοτεχνικό εγχείρημα,που μαρτυρά την δεξιοτεχνία της δημιουργού του. Η Γιούντιτ Σαλάνσκυ, εκτός από συγγραφέας είναι και σχεδιάστρια βιβλίων, και αυτό φαίνεται, καθώς και η ελληνική έκδοση των Αντιπόδων, σε μετάφραση Γιάννη Καλιφατίδη, είναι ιδιαίτερα καλαίσθητη και προσεγμένη. Όπως άλλωστε και το περιεχόμενο των ιστοριών της Σαλάνσκυ, που συνοδεύονται από έναν εκτενή πρόλογο όπου η συγγραφέας ξεδιπλώνει την συλλογιστική της για τη θεματική του βιβλίου, αυτή της μνήμης και του παρελθόντος, του θανάτου και τελικά, της ζωής.