Some people might say my life is in a rutI'm quite happy with what I gotPeople might say that I should strive for more, butI'm so happy I can't see the pointSomething's happening here todayA show of strength with your boy's brigadeAnd I'm so happy and you're so kindYou want more money, of course I don't mindTo buy nuclear textbooks for atomic crimesAnd the public gets what the public wantsBut I want nothing this society's gotI'm going underground (going underground)Well, if the brass bands play and feet start to poundGoing underground (going underground)Well, let the boys all sing and let the boys all shout for tomorrow
Πως τραγούδια όπως το Going Underground του βρετανικού post-punk συγκροτήματος των 70s-80s The Jam, τους στιχους του οποίου συναντάμε παραπάνω, καταφέρνουν να καταγράψουν την πολιτική, πολιτιστική και οικονομική πραγματικότητα και γιατί αυτό μοιάζει να μην συμβαίνει πλέον στην μουσική παραγωγή του 21ου αιώνα; Γιατί η πολιτισμική παραγωγή μοιάζει να έχει μείνει στάσιμη, με το παρελθόν να στοιχειώνει αέναα την mainstream κουλτούρα, προδιαγράφοντας μια ακύρωση του μέλλοντος; Ποιός ήταν ο Μαρκ Φίσερ και πως ο όρος του “καπιταλιστικού ρεαλισμού” που εισήγαγε καταφέρνει να περιγράψει με πολυεπίπεδο τρόπο την πραγματικότητα της νεοφιλελεύθερης Δύσης; Και γιατί ενώ γράφω αυτές τις γραμμές, στο κεφάλι μου τις κάνει narrate ο Άρης Χατζηστεφάνου εν είδει εισαγωγής σε ένα επεισόδιο του Infowar;
Ο Μαρκ Φίσερ υπήρξε Βρετανός πολιτισμικός θεωρητικός, κριτικός και συγγραφέας, με την σκέψη του να είχε βαθιά επίδραση στην κριτική θεωρία, τη φιλοσοφία, τη μουσική και τη λογοτεχνία, και το έργο του να συνεχίζει να εμπνέει διανοητές και ακτιβιστές που αναζητούν τρόπους να ξεπεράσουν τα όρια που έχει επιβάλει ο σύγχρονος καπιταλισμός. Πέρα από την πολιτική και την ψυχολογία, η σκέψη του Φίσερ ήταν βαθιά επηρεασμένη από την μουσική και την ποπ κουλτούρα, ενώ διατηρούσε το blog k-punk, όπου ανέλυε πώς η μουσική, ο κινηματογράφος και η λογοτεχνία αντικατοπτρίζουν τις κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Ήταν μεγάλος θαυμαστής του post-punk και της ηλεκτρονικής μουσικής, θεωρώντας ότι αυτές οι μορφές τέχνης είχαν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν το status quo. Έπασχε από κατάθλιψη, κάτι που τελικά τον οδήγησε στην αυτοκτονία το 2016, αφήνοντας πίσω του ένα τεράστιο πνευματικό έργο.
Ιδιαίτερα επιδραστικός ήταν όρος που εισήγαγε, αυτός του Καπιταλιστικού ρεαλισμού, που αναφέρετε στην αίσθηση που έχει περάσει σε κάθε πτυχή του σύγχρονου τρόπου ζωής, ότι ο Καπιταλισμός δεν είναι απλά το κυρίαρχο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα αλλά και το μόνο δυνατό. Το τέλος της Ιστορίας on steroids, ας πούμε.. Όπως συχνά επαναλάμβανε, "είναι ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού".
Ο καπιταλιστικός ρεαλισμός αναφέρεται στην ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι δεν υπάρχει καμία εναλλακτική στον καπιταλισμό – αν και ο όρος «πεποίθηση» είναι ενδεχομένως παραπλανητικός, δεδομένου ότι η λογική του καπιταλιστικού ρεαλισμού εκδηλώνεται στις θεσμικές πρακτικές των εργασιακών χώρων και των μέσων ενημέρωσης, αλλά φωλιάζει επίσης και μέσα στα μυαλά των ανθρώπων. Στις επεξεργασίες του για την ιδεολογία, ο Αλτουσέρ παραθέτει τη ρήση του Πασκάλ: «Γονάτισε, φέρε στα χείλη σου την προσευχή και θα πιστέψεις»: οι ψυχολογικές πεποιθήσεις προκύπτουν από την «εκτέλεση των κινήσεων» της συμμόρφωσης προς τις επίσημες γλώσσες και συμπεριφορές. Αυτό σημαίνει ότι, όσο κι αν μεμονωμένα άτομα ή ομάδες έχουν περιφρονήσει ή ειρωνευτεί τη γλώσσα του ανταγωνισμού, της επιχειρηματικότητας και του καταναλωτισμού που έχει εδραιωθεί στους θεσμούς της Μεγάλης Βρετανίας από τη δεκαετία του 1980, η ευρεία τελετουργική συμμόρφωσή μας προς αυτή την ορολογία έχει συμβάλει στη φυσικοποίηση της κυριαρχίας του κεφαλαίου και την εξουδετέρωση κάθε αντίθεσης προς αυτήν.
Ο καπιταλιστικός ρεαλισμός διαποτίζει κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής, από την εργασία μέχρι την ψυχαγωγία και την εκπαίδευση, μετατρέποντας κάθε μορφή διαμαρτυρίας ή αντίστασης σε προϊόν προς κατανάλωση. Ο Φίσερ πίστευε ότι το σύστημα αυτό δεν επιβάλλεται τόσο με τη βία ή την καταστολή, αλλά μέσα από την κουλτούρα, τα μέσα ενημέρωσης και την ψυχολογική πίεση.
Μια ψυχολογική πίεση που ο συγγραφέας καταφέρνει να στηλιτεύσει και να συσχετίσει με τον νεοφιλελευθερισμό, αποδεικνύοντας με ιδιαίτερη οξυδέρκεια την σχέση των ψυχολογικών προβλημάτων με τον κοινωνικό περίγυρο (κάτι που η ορθόδοξη ψυχιατρική συχνά παραβλέπει), υποστηρίζοντας ότι η κατάθλιψη και το άγχος δεν είναι ατομικά προβλήματα, αλλά κοινωνικά συμπτώματα ενός συστήματος που εξουθενώνει τους ανθρώπους και τους κάνει να αισθάνονται προσωπικά υπεύθυνοι για τις αποτυχίες τους. Ταυτόχρονα στάθηκε ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στα αφηγήματα της συνεχούς αυτοβελτίωσης και την ατομική ευθύνη ως απάντηση σε δομικά προβλήματα, παραμύθια για “το σύμπαν που συνομωτει” που προωθούνται από την κυρίαρχη ατομοκεντρική νεοφιλελεύθερη ιδεολογία. Για τον ίδιο, η θεραπεία αυτών των ζητημάτων δεν βρίσκεται στην ψυχολογική αυτοβοήθεια, αλλά στη συλλογική πολιτική δράση.
Για τον Φίσερ, ο νεοφιλελευθερισμός διαποτίζει κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής· ακόμη και την πολιτισμική παραγωγή. Παρατηρεί με επίκεντρο πάντα την Μεγάλη Βρετανία, ότι κατά τον 21ο αιώνα η πολιτισμική παραγωγή έχει απορροφήσει και έχει περάσει σε μια εποχή στασιμότητας, όπου σε αντίθεση με τον “φορντικό” κόσμο της σοσιαλδημοκρατίας μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο τα πολιτισμικά εργαλεία δεν καταφέρνουν να εκφράσουν και να δημιουργήσουν μέσα εκτόνωσης, έκφρασης και επαναστατικότητας. Αντίθετα, η πολιτισμική παραγωγή έχει περιέλθει σε μια κατάσταση “στοιχειοντολογίας” όπου η παραγωγή και οι φόρμες του παρελθόντος συνεχώς αναβιώνουν και επανέρχονται στην μόδα εμποδίζοντας την ανάδυση νέων ριζοσπαστικών ιδεών. Κάτι που στην λογοτεχνία επιβεβαιώνεται από την ακόμη και σήμερα κυριαρχία του μοντερνισμού, αλλά και από το γήρας του μεταμοντέρνου παραδείγματος, ενώ οι μικρές διάφορες εξαιρέσεις απλά επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Τους παραπάνω βασικούς άξονες του έργου του Μαρκ Φίσερ, μπορεί κανείς να τους γνωρίσει μέσα από την εξαιρετική και πληρέστατη συλλογή κειμένων που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες, σε επιλογή και μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαγεωργίου υπό τον τίτλο Η Ακύρωση του Μέλλοντος. Μέσα από τα κείμενα που του βιβλίου, η επιλογή των οποίων στοχεύει στο να “δοθεί στον αναγνώστη μια συνεκτική εντύπωση της σκέψης του Φίσερ, δίνοντας έμφαση στις πλευρές της γραφής του που μπορούν να αποτελέσουν γόνιμο έδαφος για τη δική μας σκέψη σήμερα”, καταέρνει κανείς να ταυτοποιήσει αρκετά από τα στοιχεία της σημερινής εποχής με αυτά που αναλύει ο συγγραφέας στα κειμενά του. Αν και ο Φίσερ αποφεύγει να ονοματήσει τη λέξη μπαμπούλα που ίσως είναι η μόνη απάντηση στον ύστερο καπιταλισμό του σήμερα, προσπαθεί να βρει νέες εναλλακτικές και προτάσεις στον ριζοσπαστικό χώρο και στα αναδυόμενα κοινωνικά κινήματα του σήμερα.
Ένας καθρέφτης της σημερινής εποχής. Από τις εκδόσεις Αντίποδες, απ’ όπου επίσης κυκλοφορεί και το βιβλίου Το αλλόκοτο και το απόκοσμο του συγγραφέα.
Περισσότερα Βιβλία
Για τι πράγμα μιλάω όταν μιλαώ για το τρέξιμο
Ο δημοφιλής Ιάπωνας συγγραφέας μας μιλά για το τρέξιμο και μέσα από αυτό για την συγγραφή
Made with Bullet