Frankissstein
Τεχνιτή νοημοσύνη, από την επόχη του Frankenstein ως το ChatGpt
Λέει, Φαντάσου ἐμᾶς. Σ' ἕναν ἄλλο κόσμο. Σ' ἕναν ἄλλο χρόνο. Φαντάσου μας: Ἐγὼ εἶμαι φιλόδοξος. Ἐσὺ εἶσαι ὄμορφος. Παντρευόμαστε. Ἐσὺ εἶσαι φιλόδοξος. Ἐγώ εἶμαι ἀσταθής. Ζοῦμε σὲ μιὰ μικρή πόλη. Ἐγὼ εἶμαι ἀμελής. Συνάπτεις σχέση. Ἐγὼ εἶμαι γιατρός. Ἐσὺ εἶσαι συγγραφέας. Ἐγὼ εἶμαι φιλόσοφος, ἐσὺ εἶσαι ποιητής. Ἐγὼ εἶμαι ὁ πατέρας σου. Ἐσὺ τὴν κοπανᾶς. Ἐγὼ εἶμαι ἡ μητέρα σου. Πεθαίνω στὴ γέννα. Ἐσὺ μὲ ἐπινοεῖς. Δὲν μπορῶ νὰ πεθάνω. Ἐσὺ πεθαίνεις νέος. Διαβάζουμε ἕνα βιβλίο γιὰ μᾶς καὶ ἀναρωτιόμαστε ἐὰν ὑπήρξαμε ποτέ. Απλώνεις τὸ χέρι σου. Τὸ σφίγγω στὸ δικό μου. Λὲς αὐτὸς εἶναι ὁ κόσμος σὲ μικρογραφία. Αὐτὴ ἡ μικροσκοπικὴ ὑδρόγειός σου εἶναι ἡ σφαίρα μου. Εἶμαι αὐτὸ ποὺ ξέρεις. Ήμασταν μαζί κάποτε καὶ πάντοτε. Εἴμαστε ἀχώριστοι. Μαζὶ δὲν κάνουμε καὶ χώρια δὲν μποροῦμε.Ἱστορία ἀγάπης εἶναι αὐτό;
Στις 30 Νοεμβρίου του 2022 η OpenAi, ένας Αμερικάνικος μη κερδοσκοπικός οργανισμός στον οποίο συμμετέχουν αρκετές μεγάλου κύρους εταιρίες με την γνωστότερη να είναι η Microsoft, κυκλοφόρησε το ChatGpt, ένα ευρείας χρήσης chatbot που άλλαξε για πάντα την αντίληψη του ευρύ κοινού για την Τεχνητή Νοημοσύνη, μετατρέποντας την από ευφάνταστη τεχνολογία που συναντά κανείς στα γεμάτα στατιστική ανάλυση και δυσνόητους όρους ακαδημαϊκά συγγράμματα, και από θεωρητικό και απροσδιόριστο θαύμα των προφητικών βιβλίων επιστημονικής φαντασίας, σε ένα εργαλείο καθημερινής χρήσης.
Δεν πρόκειται για το πρώτο εργαλείο τέτοιου τύπου· η πρόοδος που σημείωσε ο χώρος της μηχανικής μάθησης, των νευρωνικών δικτύων την τελευταία δεκαετία ήταν αλματώδες, με πάνω από ένα τελικά προϊόντα να γίνονται viral μέσα στα στενά όρια της τεχνολογικής κοινότητας. Αυτό που έκανε το ChatGpt, ένα Large Language Model, εκπαιδευμένο με εκατομμύρια δεδομένα, συχνά τα δικά μας δεδομένα, να ξεχωρίσει, ήταν ότι ήταν το πρώτο προϊόν στην αγορά που μπορούσε να συνομιλήσει με το κοινό, μιλώντας μαζί τους σαν άνθρωπος σχεδόν και παρέχοντας βοήθεια για μια ευρεία γκάμα θεμάτων.
Σύνταξη ενός κειμένου, παροχή πληροφοριών, βοήθεια σε θέματα προγραμματισμού, το ChatGpt που κάνει με επιτυχία σχεδόν οτιδήποτε, εντυπωσίασε και κέρδισε το κοινό από τις πρώτες μέρες κυκλοφορίας του, δίνοντας στην OpenAi κερδίζοντας για την OpenAi, η οποία σύντομα και μετά από μια ενδοεταιρική διαμάχη εξουσίας, άλλαξε ύφος και πέταξε από πάνω της τον μανδύα του μη κερδοσκοπικού οργανισμού. Η Microsoft, βασικός μέτοχος στην OpenAi, σύντομα ενσωματώνει το ChatGpt στον Edge, τον browser της, ενώ σύντομα ακολουθούν και οι υπόλοιποι τεχνολογικοί κολοσσοί που παρουσιάζουν τα δικά τους εργαλεία τεχνικής νοημοσύνης, όπως η Google με το Gemini ή X με το Grok.
Η τεχνητή νοημοσύνη ήρθε για να μείνει και να/θα αλλάξει τον κόσμου μας. Οι τεχνοευαγγελιστές της Silicon Valley υπόσχονται μια επανάσταση αυτοματισμού που θα εξαφανίσει το μεγαλύτερο μέρος των επαγγελμάτων και θα εγκαινιάσει μια νέα εποχή εφημερίας για τους ανθρώπους. Και αν αυτό ακούγεται σαν αναχρονιστική υπόσχεση βγαλμένη από την βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα, όπου ο αυτοματισμός δεν καλυτέρεψε ιδιαίτερα την ζωή του απλού λαού, τα “θαύματα” της τεχνητής νοημοσύνης ήδη έχουν αρχίσει να επηρεάζουν τις ζωές μας, ακόμη και πέρα από προφανής τομείς όπως ο τεχνολογικός. Στα τέλη του 2023, η Γιαπωνέζα συγγραφέας Rie Kudan παραδέχτηκε ότι χρησιμοποίησε το ChatGpt για να την βοηθήσει να γράψει περίπου το 5% του βιβλίου που της χάρισε ένα από τα σημαντικότερα Ιαπωνικά βραβεία λογοτεχνίας, δεκάδες startups κερδίζουν καθημερινά εκατομμύρια “πουλώντας” υπηρεσίες παραγόμενες από εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, αρκετές εταιρίες “πιάστηκαν” να χρησιμοποιούν ai generated εικόνες και βίντεο, κακόβουλοι χρήστες στα βάθη του διαδικτύου δημιουργούν αληθοφανή πορνό με πρωταγωνιστές διάσημους, ενώ το ισχυρότερο κράτος στον πλανήτη βρέθηκε σε κατάσταση συναγερμού μετά από ένα ψηφιακά δημιουργημένο τηλεφώνημα που “δανείστηκε” την φωνή του Προέδρου της.
Τα ηθικά και μόνο ερωτήματα που ανοίγονται είναι ατελείωτα, και αυτό είναι ένα μικρό κομμάτι της συζήτησης περί Τεχνητής Νοημοσύνης. Μετα τα chatbots και τα διάφορα generative μοντέλα που στην ουσία παράγουν γνώση μέσω της στατιστικής ανάλυσης γιγαντιαίων όγκων δεδομένων, οι ερευνητές και οι οραματιστές του χώρου στρέφουν το βλέμμα τους στο χρυσό δισκοπότηρο του AGI, της δημιουργίας μιας Γενικής Τεχνητής Νοημοσύνης, μια νοημοσύνης που θα προσεγγίζει την ανθρώπινη, μιας ευφυίας που στον αντίποδα της τωρινής γενιάς LLMs όπως το ChatGpt, θα μπορεί να δράσει και να μάθει με εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Στα σύνορα της επιστήμης, συχνά, οι θετικές επιστήμες συναντούν την φιλοσοφία και το κυνήγι της AGI δεν αποτελεί εξαίρεση. Έννοιες όπως ευφυΐα, συνείδηση, νοημοσύνη, από την φύση τους προσδιορίζονται και προσεγγίζονται δύσκολα. Τι κάνει τον άνθρωπο να είναι, τι σχηματίζει το εγώ πέρα από την απλή ανάκτηση αναμνήσεων; Σκέφτομαι άρα υπάρχω, αλλά τι θα πει σκέφτομαι; Μέχρι να καταφέρουμε να τις προσδιορίσουμε, να ποσοτικοποιήσουμε και να προγραμματίσουμε αυτές τις έννοιες, η δημιουργία μιας AGI παραμένει επιστημονική φαντασία, ένα όνειρο θερινής νυκτός που αφήνει παρακαταθήκη μερικά από τα πιο ενδιαφέρον ερωτήματα με τα οποία αναμετρήθηκε ποτέ η ανθρώπινη σκέψη.
Ερωτήματα με τα οποία αναμετράται συχνά και η λογοτεχνία, ειδικά το είδος της επιστημονικής φαντασίας που μπορεί να υπερπηδήσει το εμπόδιο του πως και να σταθεί μόνο στα γιατί. Αυτό κάνει και η ταλαντούχα βρετανίδα συγγραφέας Τζανέτ Γουίντερσον, η οποία έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με αυτές, αλλά και άλλες σύγχρονες ιδέες που κυριαρχούν στον δημόσιο διάλογο, με το μυθιστόρημα της Frankissstein, το οποίο υπήρξε longlisted για το βραβείο Booker και κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg στην σειρά Alding, σε μετάφραση του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη.
Τὸ καλοκαίρι τοῦ 1816, οἱ ποιητὲς Σέλεϊ καὶ Μπάιρον, ὁ ἰατρὸς τοῦ Μπάιρον, Πολιντόρι, ἡ Μαίρη Σέλεϊ καὶ ἡ ἑτεροθαλὴς ἀδελφή της, Κλέρ Κλερμόντ, ἐρωμένη τοῦ Μπάιρον, νοίκιασαν δύο κατοικίες στὴ Λίμνη τῆς Γενεύης στὴν Ἐλβετία. Ὁ Μπάιρον ἀπολάμβανε τὴ μεγαλοπρεπή Ἔπαυλη Ντιοντάτι, ἐνῶ οἱ Σέλεϊ ἕνα μικρό- τερο, πιὸ γοητευτικὸ ἐνδιαίτημα, λίγο πιὸ κάτω στὴν πλαγιά…
Τι παρέα έ; Η Γουίντερσον τοποθετεί την ιστορία της σε δύο χρονικά πλαίσια, ένα εκ των οποίων αυτό, το νωχελικό καλοκαίρι του 1816, όπου η ιστορική αυτή παρέα ρομαντικών ποιητών και συγγραφέων πέρασε παραθερίζοντας κοντά στην λίμνη της Γενεύης. Σε σχετικά μικρή απόσταση, το κάστρο Φρανκενστάιν, σε συνδυασμό με τις μεταφυσικές συζητήσεις και τα ερεθίσματα που προσφέρει η συναναστροφή της με άτομα όπως τον Μπάιρον, το συγγραφέα τρόμου και γιατρό Πολιντόρι και το σύζυγος της, Σέλεϊ, οδηγούν την Μαίρη να γράψει την πρώτη ίσως ιστορία επιστημονικής φαντασίας στην ιστορία, το εμβληματικό Φράνκενσταϊν ή ο Σύγχρονος Προμηθέας. Το ταξίδι του αναγνώστη στον 19ο αιώνα, πέρα από την γνωριμία με τους γεμάτους ελευθεριακά ήθη και ένα πάθος για την ελευθερία πρωτότυπο για τον τότε κόσμο αλλά απόλυτα συναφή με την κληρονομιά της Γαλλικής επανάστασης, εκπροσώπους του Ρομαντισμού, θα του προσφέρει μια διεισδυτική ματιά στην τραγική ζωή της Μαίρης Σέλεϊ και στις ιδιαίτερα φεμινιστικές ιδέες που την διακατέχουν, καθώς και μια κλεφτή ματιά στον κόσμο του 19ου αιώνα που υφίσταται τρομερές δομικές αλλαγές.
Τὸ νὰ εἶσαι νέος καὶ ὡραῖος εἶναι γιὰ τοὺς ρόκ στὰρ καὶ τοὺς ποιητές. Οἱ ἀτίθασοι θὰ ἔχουν τὴ λογικὴ νὰ πεθάνουν προτοῦ νὰ εἶναι πολὺ ἀργά.
Στον αντίποδα, το δεύτερο χρονικό πλαίσιο που κινείται η ιστορία του Frankissstein παραλληλίζοντας το πρώτο, είναι το σήμερα, η τρίτη δεκαετία το 21ου αιώνα, η θαυμαστή, νέα εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και των τεχνολογικών θαυμάτων που περιγράφηκε στον ομολογουμένως μακροσκελή πρόλογο. Πρωταγωνιστής ο γιατρός Ρι Σέλεϊ, ένας Βρετανός τρανς άντρας, που σε κόντρα της κρίσης και της λογικής του, ερωτεύεται έναν επιστήμονα-πιονέρο της Τεχνητής Νοημοσύνης, τον ζάμπλουτο εντερπρενέρ Νικηφόρο(Victor) Στάιν, τον μονομανή οραματιστή που έχει στραμμένο το βλέμμα στο απώτερο μέλλον της ανθρωπότητας, και που οι έρευνες του φλερτάρουν και ίσως ξεπερνούν τα όρια της αποδεκτής ηθικής. Παρέα με τον Ρον Τζον, έναν επιχειρηματία που εμπορεύεται κούκλες τους σεξ που χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη, και την φονταμελιστική και γεμάτη πάθος Κλερ που ψάχνει τον θεό στην τεχνολογία, όπως προδίδουν τα ονόματα τους, οι ήρωες του σήμερα θα ψάξουν την αναγέννηση και την αιώνια ζωή μέσα στις έρευνες ενός μοντέρνου Νικιφόρου(Victor) Φράνκενσταϊν.
Τοῦ ἔδωσα κρασί. Ποιά εἶναι ἡ ἱστορία σου, κύριε; εἶπα.Αὐτὸ εἶναι τὸ δίλημμα, ἀπάντησε. Δὲν ξέρω ἂν εἶμαι ὁ ἀφηγητὴς ἢ ἡ ἀφήγηση.
Οι δύο παράλληλες ιστορίες εναλλάσσονται και μπλέκονται συνεχώς, δένοντας τη γκροτέσκα ατμόσφαιρα των ρομαντικών ποιητών με την τεχνολογική εφορία που παιδιάστικα διέπει την κατά τα άλλα σκοτεινή σύγχρονη εποχή. Το παρόν παραλληλίζει με επιτυχία το παρελθόν, ο Ρυ Σέλεϊ είναι η Μαίρη Σέλεϊ του χθες, ένας άλλος Φράνκενσταϊν σκαλίζει εκεί που οι άλλοι βλέπουν ταμπού, ενώ ο Ρον Τζον αντικατοπτρίζει και σατιρίζει τον ηδονιστει Τζον Μπάυρον, τον πραγματικό Μπάυρον και οχι την αγιοποιημένη ελληνική έκδοση του.
Ο 19ος και ο 21ος αιώνας επίσης συνομιλούν. Οι τεχνολογικές αλλαγές που τους διέπουν απειλούν να σαρώσουν τα πάντα στο πέρασμα τους και να να διοργανώσουν εκ βαθέων τις δομές της κοινωνίας, και αν η εμπειρία του 19ου μας έμαθε κάτι αυτό είναι ότι οι λίγοι είναι οι κερδισμένοι και οι πολλοί οι χαμένοι. Όπως ο αυτοματισμός δεν έκανε την πλειοψηφία του κόσμου να δουλεύει λιγότερο, έτσι και η αλλαγές που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη, δεν είναι βέβαιο ότι θα δουλέψουν προς όφελος των χαμηλότερων τάξεων. It's a Blade Runner future for us, κακός χρησμός που ίσως αντικατοπτρίζει και το κίνημα των Λουδίτων που συναντάμε στο βιβλίο, ένα κίνημα που την εποχή του Σέλεϊ και του Μπάιρον κατέστρεφε τα νέα υφαντουργικά μηχανήματα γιατί οδηγούσαν σε μείωση του ωρομίσθιου των προλετάριων.
Η Τζανέτ Γουίντερσον προσπαθεί και καταφέρνει να καταπιαστεί με πλειάδα θεμάτων. Μέσα από την μεταμοντέρνα αφήγηση του Frankissstein και την αριστοτεχνική εναλλαγή μεταξύ των δύο διαφορετικών ιστορικών περιόδων, εναλλάσσοντας μεταξύ ιστορίας και επιστήμης, φτιάχνει ένα αλληγορικό παραμύθι που στην επιφάνεια προειδοποιεί για τους υφιστάμενους κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης και της τεχνολογίας γενικότερα. Εξερευνεί τα όρια της πραγματικότητας, τα όρια του ανθρώπινου και το τι μας κάνει ανθρώπους, βάζοντας παράλληλα στην εξίσωση, μέσω του Ρι και τους status του ως τρανσέξουαλ άντρας, την έννοια της ταυτότητας και πως αυτή μας καθορίζει. Η μάλλον πως θα μας καθορίζει όταν θα πάψουμε να είμαστε σάρκα και μεταπηδήσουμε σε silicone-based σώματα μεταφορτώνοντας τους εγκεφάλους μας.
Τολμηρό, πρωτότυπο και διασκεδαστικό, μα πάνω από όλα ένα βιβλίο που θα προκαλέσει τον αναγνώστη να σκεφτεί, το Frankissstein της Τζανέτ Γουίντερσον είναι ο ορισμός του “σύγχρονου” βιβλίου. Απολαυστικό και ευφάνταστο.
Περισσότερα Βιβλία
Κάτω από το ηφαίστειο
Ένα από τα σημαντικότερα μοντερνιστικά μυθιστορήματα του 20ου αιώνα
Λαγέ Τρέξε
Τα πάθη και τα άγχοι ενώς καθημερινού άντρα της δεκαετίας του ΄50 στην Αμερική
Made with Bullet